Ισαάκιος

I

Όνομα ιστορικών προσώπων της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.

1. Ι. Κομνηνός (11ος αι.). Στρατηγός της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, δευτερότοκος γιος του Ιωάννη Κομνηνού και αδελφός του αυτοκράτορα Αλέξιου Α’ Κομνηνού. Όταν ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν αιχμαλώτισε τον αυτοκράτορα Ρωμανό Δ’ Διογένη (1071), ο Ι. εξορίστηκε στην Πρίγκιπο από τον νέο αυτοκράτορα Μιχαήλ Ζ’ Δούκα (1071-78). Μετά τη συμφιλίωσή του, όμως, με την οικογένεια των Κομνηνών, ο Μιχαήλ Ζ’ τον έστειλε ως αρχιστράτηγο εναντίον των Τούρκων, από τους οποίους αιχμαλωτίστηκε κοντά στη Μελιτινή. Όταν απελευθερώθηκε, διορίστηκε στρατηγός Αντιοχείας (1078). Το 1081 εκθρόνισε, με τη βοήθεια συγγενών του, τον Νικηφόρο Γ’ Boτανειάτη· αυτοκράτορας όμως ανακηρύχθηκε ο μικρότερος αδελφός του Ι., Αλέξιος Α’, καθώς θεωρήθηκε ικανότερος από αυτόν.

2. Ι. Δούκας Κομνηνός (τέλη 12ου αι.). Στρατηγός της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Το 1184 ανακηρύχθηκε ηγεμόνας της Κύπρου. Φιλοδοξούσε να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη και τον θρόνο της, αλλά δολοφονήθηκε με διαταγή του αυτοκράτορα Ισαάκιου Β’ Αγγέλου Κομνηνού.

3. Ι. Κομνηνός (12ος αι.). Λόγιος, γιος του αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού. Το 1134, έπειτα από διαφωνία με τον αδελφό του, Ιωάννη, κατέφυγε στον σουλτάνο του Ικονίου. Αργότερα, όμως, συμφιλιώθηκε με τον Ιωάννη και γύρισε στην Κωνσταντινούπολη, όπου ίδρυσε το μοναστήρι της Κοσμοσωτείρας (1152). Ο Ι., που είναι γνωστός και ως Ι. ο Νεότερος, έγραψε διάφορα ποιήματα, από τα οποία σώζεται μόνο ένα, για την Παναγία.

II

Όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Ένας από τους θεράποντες του αυτοκράτορα Διοκλητιανού, ο οποίος μαρτύρησε μαζί με τους συναδέλφους του, Κοδράτο και Απολλώ. Η μνήμη τους τιμάται στις 21 Απριλίου.

2. Μαρτύρησε στη φωτιά μαζί με τον Συμεών και τη Βαχθισόη. Η μνήμη τους τιμάται στις 16 Μαΐου.

3. Καταγόταν από την Ανατολή και διετέλεσε ηγούμενος της μονής των Δαλμάτων. Επί Βαλεντίου πήγε στην Κωνσταντινούπολη. Άσκησε αυστηρή κριτική στον αυτοκράτορα για την εύνοια που έδειχνε στους αρειανούς και για το μίσος του εναντίον των ορθοδόξων. Ήταν ιδρυτής της ονομαστής μονής των Δαλμάτων. Σύμφωνα με τον Θεοδώρητο Κύρου, προφήτευσε τον θάνατο του Βαλεντίου, όταν εκστράτευσε εναντίον των Γότθων, γι’ αυτό μάλιστα συνελήφθη και βασανίστηκε. Η μνήμη του τιμάται στις 30 Μαΐου.

4. Επίσκοπος Σίτης της Κύπρου. Λεγόταν και Ισάκιος. Δεν γνωρίζουμε πότε έζησε. Η μνήμη του τιμάται στις 21 Σεπτεμβρίου.

III

Όνομα δύο αυτοκρατόρων της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.

1. Ι. Κομνηνός (11ος αι.). Βυζαντινός αυτοκράτορας (1057-59). Ήταν μέλος στρατιωτικής οικογένειας μεγαλογαιοκτημόνων της Μικράς Ασίας. Όταν ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας, στην Παφλαγονία, βασίλευε ακόμα ο ευνοούμενος της πολιτικής αριστοκρατίας Μιχαήλ ΣΤ’ Στρατιωτικός. Η στέψη του έγινε στην πρωτεύουσα, λίγους μήνες αργότερα, αφού είχε παραιτηθεί ο Μιχαήλ, από τον πατριάρχη Μ. Κηρουλάριο ο οποίος είχε κατευθύνει την αντίδραση εναντίον του τελευταίου στην Κωνσταντινούπολη. Με τον Ι. η στρατιωτική αριστοκρατία πήρε την εξουσία από την πολιτική, η οποία τα τελευταία χρόνια είχε αυξήσει σημαντικά τη δύναμή της. Ισχυρή προσωπικότητα και αποφασισμένος να αναδιοργανώσει το κράτος και ιδιαίτερα τα οικονομικά, που τα βρήκε σε άθλια κατάσταση, ο Ι. περιόρισε τις αποδοχές των ανώτερων υπαλλήλων, απαλλοτρίωσε λαϊκά κτήματα –κυρίως όσα αποκτήθηκαν παράνομα– αλλά και εκκλησιαστικά, γεγονός που δημιούργησε δυσαρέσκειες και αντιδράσεις. Ήρθε σε σύγκρουση με την επίσης ισχυρή προσωπικότητα του πατριάρχη Κηρουλάριου, ο οποίος θεωρούσε την πνευματική εξουσία ανώτερη της κοσμικής και δεν δεχόταν αυτοκρατορικές επεμβάσεις σε εκκλησιαστικά ζητήματα. Η σύλληψη του πατριάρχη από την αυτοκρατορική φρουρά, ενώ βρισκόταν εκτός Κωνσταντινούπολης, η εξορία του και η σύγκληση συνόδου για να αποφασιστεί η απομάκρυνσή του από τον πατριαρχικό θρόνο προκάλεσαν την αντίδραση του λαού, η οποία έγινε μεγαλύτερη εξαιτίας του θανάτου του. Έτσι, η αντίδραση της πολιτικής αριστοκρατίας καθώς και η δυσαρέσκεια του λαού και κυρίως της Εκκλησίας ανάγκασαν τον I. να παραιτηθεί και να αποσυρθεί στη μονή Στουδίου. Στη σύγκρουση μεταξύ αυτοκράτορα και πατριάρχη, και γενικά στην πολιτική κρίση που δημιουργήθηκε, ρόλο αποφασιστικό αλλά ηθικά απαράδεκτο έπαιξε ο μεγάλος λόγιος της εποχής Μιχαήλ Ψελλός.

2. Ι. Β’ Άγγελος (12ος αι.). Βυζαντινός αυτοκράτορας (1185-95). Ήταν ο ιδρυτής της δυναστείας των Αγγέλων. Ανέβηκε στον θρόνο μετά την επανάσταση του λαού της Κωνσταντινούπολης και την εκθρόνιση του Ανδρόνικου Κομνηνού, σε μια στιγμή εξαιρετικά δύσκολη, όταν η αυτοκρατορία αντιμετώπιζε απειλές κατά μήκος των συνόρων της και οι Νορμανδοί, μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης (Αύγουστος 1185), βάδιζαν προς την Κωνσταντινούπολη. Με πολιτικές και διπλωματικές ικανότητες κατώτερες των περιστάσεων, ο Ι. αδυνατούσε να χαράξει με αποφασιστικότητα μια πολιτική γραμμή, κυρίως όταν αντιμετώπιζε συγκρουόμενες πιέσεις και δύσκολες διπλωματικές καταστάσεις. Η απόκρουση των Νορμανδών, που είχε ως αποτέλεσμα την εκδίωξη των εχθρικών στρατευμάτων από τη Θεσσαλονίκη και το Δυρράχιο, ήταν η θετικότερη στιγμή της βασιλείας του. Ωστόσο, γεγονός με ιδιαίτερη σημασία για τις σοβαρότατες επιπτώσεις του στην κατοπινή ιστορία του Βυζαντίου υπήρξε η δημιουργία του νέου βουλγαρικού κράτους, το 1186, ύστερα από την αποστασία των αρχηγών των Βουλγάρων, αδελφών Πέτρου και Ιωάννη Ασάν. Παρά τις επανειλημμένες εκστρατείες των Βυζαντινών εναντίον των Βουλγάρων, τους οποίους ενίσχυαν οι Κουμάνοι και οι Σέρβοι, ο Ι. αναγκάστηκε τελικά να αναγνωρίσει (1888) ανεξάρτητο βουλγαρικό κράτος με πρωτεύουσα το Τίρνοβο. Έτσι, 170 χρόνια μετά την κατάλυση του βουλγαρικού κράτους από τον Βασίλειο Β’ τον Βουλγαροκτόνο, η βουλγαρική απειλή εδραιώθηκε πάλι στα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας. Η Γ’ Σταυροφορία, που οργανώθηκε το 1189 στη Δύση εναντίον του Αιγύπτιου κατακτητή του φραγκικού κράτους των Ιεροσολύμων σουλτάνου Σαλαδίνου, δημιούργησε σοβαρότατο πρόβλημα στον Ι. Αντιμετωπίζοντας πιέσεις από παντού και βλέποντας τον Γερμανό αυτοκράτορα Φρειδερίκο Μπαρμπαρόσα να προσεγγίζει τους Νορμανδούς και να συνεννοείται με τους Βουλγάρους και τους Σέρβους, ενώ ταυτόχρονα ζητούσε από το Βυζάντιο όλες τις δυνατές διευκολύνσεις για την επιτυχία της Σταυροφορίας, ο Ι., μετά την ανανέωση παλιότερης συμφωνίας του Βυζαντίου με τον Σαλαδίνο το 1888, έκανε νέα συμφωνία μαζί του, τον επόμενο χρόνο, η οποία κατοχύρωνε τη θρησκευτική ελευθερία των χριστιανών των Ιεροσολύμων με αντάλλαγμα την υποχρέωση να μην επιτρέψει τη δίοδο των Σταυροφόρων από το Βυζάντιο – αν και ο αντιπρόσωπός του στη Γερμανία είχε συμφωνήσει για τους όρους της διέλευσης του σταυροφορικού στρατού από την αυτοκρατορία. Η κατάληψη της Φιλιππούπολης από τους Σταυροφόρους του Φρειδερίκου επιδείνωσε τις σχέσεις του Γερμανού αυτοκράτορα με τον Ι., ενώ η κατάληψη της Αδριανούπολης και της Θράκης, που έφερε τους Σταυροφόρους σχεδόν έως την Κωνσταντινούπολη, τον ανάγκασε να συνάψει μαζί τους τη συμφωνία της Αδριανούπολης (1190), με την οποία υποχωρούσε σε όλες τις απαιτήσεις του Φρειδερίκου (μεταφορά του στρατού του στη Μικρά Ασία με βυζαντινά πλοία, τροφοδοσία των Σταυροφόρων και παράδοση ομήρων για την εκτέλεση της συμφωνίας). Τον ίδιο χρόνο, αν και νίκησε στον Μοράβα τον αρχηγό των Σέρβων Στέφανο Νεμάνια, ο οποίος, επωφελούμενος από τη δύσκολη θέση των Βυζαντινών, εργαζόταν για την εδραίωση ανεξάρτητου κράτους σε βάρος της αυτοκρατορίας, αναγκάστηκε, εξαιτίας των δυσκολιών που αντιμετώπιζε, να αναγνωρίσει την αυτονομία της Σερβίας. Πλήγμα για την αυτοκρατορία ήταν και η απώλεια της Κύπρου, την οποία κατέλαβε ο βασιλιάς της Αγγλίας Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος και την παραχώρησε στον Φράγκο Γκι ντε Λουζινιάν, πρώην βασιλιά των Ιεροσολύμων (1192). Εξάλλου, η πολιτική του Ι. απέναντι στις ιταλικές πόλεις Βενετία, Γένοβα και Πίζα, με την ανανέωση παλιότερων προνομίων και την παραχώρηση νέων, ζημίωσε βαθύτατα το Βυζάντιο, οικονομικά και πολιτικά. Υπερβολικά σπάταλος, ο Ι. δεν δίστασε να καταφύγει σε όλα τα μέσα για την εξοικονόμηση χρημάτων: δήμευσε περιουσίες, επέβαλε βαρύτατη φορολογία, νόθευσε το νόμισμα, ενώ πουλούσε θέσεις και αξιώματα με τη μεγαλύτερη ευκολία, ενισχύοντας τη διαφθορά. Η πεποίθησή του ότι ο αυτοκράτορας είναι ανώτερος των νόμων τον οδήγησε σε ανεπίτρεπτες αυθαιρεσίες οι οποίες δημιούργησαν ισχυρότατο κύμα δυσαρέσκειας εναντίον του. Την αντίδραση αυτή εκμεταλλεύτηκε ο ίδιος ο αδελφός του, Αλέξιος Άγγελος, ο οποίος τον εκθρόνισε και τον τύφλωσε. Η προσπάθεια του γιου του Ι., Αλέξιου, να επαναφέρει τον πατέρα του στον θρόνο, με τη βοήθεια των Σταυροφόρων της Δ’ Σταυροφορίας, στάθηκε μία από τις αιτίες της κατάληψης της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους.